Zbrodnie robali

Wesz, która pokonała armię Napoleona, i inne diaboliczne insekty.

Owady i robaki to zadziwiające stworzenia, ich liczba sięga ponad kwadrylion osobników, co daje w przybliżeniu 200 milionów insektów na jednego człowieka. Możemy je napotkać na każdym kroku: w glebie, na ziemi oraz w przestrzeni powietrznej. Niektóre jako miejsce do życia upodobały sobie nasze domostwa, a kilka okazów nawet ciała. Gdyby były rozmiarów człowieka bez problemu podporządkowałyby sobie resztę form życia na kuli ziemskiej - jak twierdzi autorka. Pomimo ich niewielkich rozmiarów, insekty często stają się przedmiotem ludzkich lęków i fobii. Amy Stewart w swojej książce wyjaśnia, że nasze uprzedzenia często okazują się słuszne, przybliżając charakterystyczne cechy poszczególnych gatunków “robali”, które mogą wzbudzić w nas negatywne emocje. Nie jest to jednak, jak sama autorka zastrzega, atlas owadów, dzięki któremu moglibyśmy zidentyfikować opisywane w nim okazy.

“Zbrodnie robali” to zbiór interesujących historii z owadami w roli głównej. Słowo “robale”, użyte w tytule specjalnie, odnosi się do kolokwialnego określenia ogółu odstraszających ludzi insektów. Jest to niepoprawny termin z naukowego punktu widzenia. “Robak” to przestarzałe określenie używane w zoologii, w systematyce bezkręgowców. Autorka zdaje się o tym wiedzieć, o czym powiadamia we wstępie do książki. Wyraz ten niejednokrotnie jest używany w tekście jako synonim owada.

Książka składa się z 52 rozdziałów. Każdy z nich jest poświęcony co najmniej jednemu gatunkowi. Na początku występuje krótka charakterystyka zawierająca wygląd, rozmiar, siedlisko, miejsce występowania oraz łacińską nazwę opisywanego insekta. Historie będące przystępną, momentami zabawną formą przekazu naukowych treści są ciekawe, mimo to dłuższe obcowanie z publikacją obnaża jej monotonność. Pisarka przedstawia w nich metody tortur z użyciem bezkręgowców (wykorzystywane między innymi przez japońską jednostkę 731), czy użycie owadów w działaniach bitewnych (taktyki sięgającej czasów starożytnych greków). 

Każda opowieść zawiera opis niebezpiecznych stworzeń między innymi: 

• pasożytów (tasiemce i świerzbowce),
• insektów przenoszących poważne choroby (komary - malaria i pchły szczurze - dżuma),
• śmiertelnie jadowitych owadów (parzące gąsienice i szerszenie azjatyckie),
• szkodników (Filoksera winiec - odpowiadający za kryzys we francuskich winnicach w XIX wieku i termity tajwańskie niszczące całe dzielnice miast),
• “robali” wykorzystujących zaskakujące metody w przystosowywaniu się do życia (chrabąszcze kanonierzy).

Gdyby Pani Stewart zastosowała ten podział podczas pisania, tekst okazałby się bardziej przejrzysty. Nie jest to trudne, ponieważ każdy rozdział traktuje o czymś innym. Obecnie mamy do czynienia z chaosem. Pasożyta możemy znaleźć zarówno na początku oraz na końcu książki, co utrudnia odbiór treści i odbiera część przyjemności z czytania. Na końcu każdego rozdziału występuje segment “poznaj krewnych”, przedstawiający ilość oraz wielkość populacji gatunków spokrewnionych z opisanym w danym rozdziale.

Amy Stewart nie jest ani entomologiem, ani historykiem. Swoją wiedzę zawdzięcza przestudiowaniu pokaźnej ilości publikacji widniejących w bibliografii na końcu książki. Zawiera ona encyklopedie entomologiczne oraz literaturę medyczną. Część z pozycji jest dość wiekowa (1990 rok) co przywodzi na myśl zdezaktualizowane informacje.

Autorce można śmiało zarzucić zbytnie skupienie się na amerykańskich owadach, być może to kwestia jej pochodzenia, jednak wykorzystując w swoim podtytule imię Napoleona, postarałbym się o to, aby treść utworu była bardziej zróżnicowana pod względem terytorialnym. 

Książka spisuje się idealnie jako zbiór ciekawostek dla fanów entomologii, jednakże jako źródło informacji historycznych nie mogę jej polecić. Płytko nakreślone dzieje historii okazują się być jedynie pretekstem do wyjaśnienia sposobu funkcjonowania danego owada - wszy przenoszącej tyfus wśród armii Napoleona, czy czarnej pluskwy, która przypuszczalnie mogła przyczynić się do tajemniczej śmierci Karola Darwina.

“Zbrodnie robali” występują również w wersji audiobooka.

Amy Stewart, Zbrodnie robali. Wesz, która pokonała armię Napoleona i inne diaboliczne insekty, Wydawnictwo W.A.B. 2019

Autor: Dorian Jagiełło